Zeewier, algen en Omega-3

Als je “gezond oud wilt worden” moet je vis eten. Houd je niet van vis dan moet je  zeker visoliecapsules slikken…

De laatste jaren wordt deze boodschap steeds vaker gehoord. Merkwaardig, want Europa laat bij monde van de Eurocommissaris Visserij met klem weten dat de visbestanden zo ernstig bedreigd zijn, dat zeer dringend het Algemeen Visserij Beleid (Common Fisheries Pollicy/CFP)  herzien moet worden. 80% van alle visbestanden is zwaar overbevist en voor de Europese visbestanden is dit zelfs 88%. 30% is zo zwaar overbevist dat het de vraag is of deze visbestanden zich nog kunnen herstellen.

Sea First Foundation organiseerde eerder dit jaar “De Oceanenweek” aan de Universiteit van Gent (www.oceanenweek.be). Deze succesvolle week werd afgesloten met een debat waaraan onder andere vertegenwoordigers van VLIZ (Vlaams Instituut voor de Zee) en het ILVO (Instituut voor Landbouw en Visserij Onderzoek) deelnamen, maar ook de visindustrie was vertegenwoordigd door mevrouw Siska Bourgeois van Marine Harvest Pieters, onderdeel van ’s werelds grootste seafood concern. Op de vraag waarom vis zo gezond is antwoordde zij: “vanwege de belangrijke eiwitten en vetten”. Dit is het antwoord dat men meestal krijgt als men wil aantonen waarom vis eten zo belangrijk is. Er is echter al heel wat onderzoek gedaan naar de eiwitverhoudingen (dierlijk versus plantaardig) bij de Europese bevolking. In Nederland werd dit onderzoek door de overheid gesubsidieerd. De conclusie van dit onderzoek van Prof. Harry Aiking (Vrije Universiteit Amsterdam) is alarmerend. Hij schrijft: “In Nederland en België eten we onnodig veel eiwit, 70% meer dan we nodig hebben: 60% is dierlijk eiwit en 10% plantaardig. Een derde minder, een derde vervangen door plantaardig eiwit en een derde door scharreleiwit zou een goed idee zijn, voor milieu, dierenwelzijn en niet te vergeten onze eigen gezondheid. Hebben we dan geen vlees of vis nodig? Welnee, die Omega-3 is een hype. Als je gevarieerd eet kom je in de Westerse wereld geen enkele voedingsstof tekort. Daarentegen krijg je gemakkelijk te veel calorieën binnen, vooral via dierlijke producten. Een dringende transitie van dierlijke naar plantaardige eiwitten is noodzakelijk!”

Wanneer dit onderzoek correct geïnterpreteerd wordt, dan betekent het dat het stimuleren van het consumeren van meer vis (en dat geldt natuurlijk ook voor vlees) eigenlijk gelijk staat met het ongezonder maken van de mens, want te veel dierlijke eiwitten brengt heel wat gezondheidsrisico’s met zich mee.

Dan nog de vetten: Omega-3 zit in vis in de vorm van EPA en DHA maar wordt door vis niet zelf gemaakt. Vissen krijgen deze belangrijke (essentiële) vetzuren binnen via hun voedsel. EPA en DHA zijn namelijk plantaardig en zitten in verschillende soorten plantaardig plankton (eencellige planktonalgen). Deze algen worden inmiddels (op nu nog te kleine schaal) gekweekt. Het is dus niet nodig om vis te consumeren als het over eiwitten en essentiële vetzuren gaat.

Er zijn ook nog heel wat andere redenen om geen vis en visolie te consumeren:

In de eerste plaats de mondiale overbevissing en de gigantische bijvangsten: wereldwijd gaat ruim 40 miljard kilo vis en andere zeedieren – waaronder dolfijnen en andere kleine walvisachtigen, zeeschildpadden en vooral veel vissoorten die men niet mag of wil vangen – dood terug overboord. Zou deze slachting in de bovenwaternatuur gebeuren, dan zou de hele wereld op zijn kop staan, maar wat er onderwater gebeurt is uit het oog en (dus) ook uit het hart. Van alle roofvissen is nog maar zo´n 10% over. Als de vangst op bijvoorbeeld blauwvintonijn doorgaat zoals dat nu gebeurt, is de soort binnen enkele jaren uitgestorven.

 

Het goede nieuws

Zeewier is de groente van de toekomst. Verschillende soorten zeewier bevatten eiwitten die plantaardig zijn, maar op dierlijke eiwitten lijken. Met deze eiwitten hoopt men bij voldoende kweek het visvoer dat nu nog voor het grootste deel uit wilde vis bestaat (jaarlijks wordt bijna 40 miljard kilo vis gevangen  alleen om kweekvis, varkens, kippen en pelsdieren te eten te geven) te vervangen door voedsel afkomstig uit zeewier en algen. De Wageningen Universiteit is onlangs begonnen met een proef zeewierboerderij in de Oosterschelde en verwacht prachtige resultaten. Niet alleen kunnen we veel gezondere eiwitten en vetten uit algen en zeewier winnen, maar we kunnen zeewier uitstekend als visvervangers gebruiken. Op 5 juni 2011 werd het eerste visvervangende kookboek ter wereld tijdens World Ocean day in Antwerpen gepresenteerd: NON*FISH*A*LI*CIOUS. Dit boek biedt iedereen die de boodschap van minder of geen vis (meer) eten een fantastisch alternatief: recepten met de smaak van de zee, maar zonder vis en andere zeedieren. Het boek is inmiddels uitverkocht, maar de opvolger ligt alweer geruime tijd in de schappen: Groente uit Zee en is via de webshop van www.seafirst.nl te bestellen.

Jaarlijks wordt ruim 38 miljard kilo vis gevangen om verwerkt te worden tot vis-, varkens- en kippenvoer. Varkens eten wereldwijd tweemaal zoveel vis als alle Japanners in een heel jaar en zesmaal zoveel als alle Amerikanen. Om een kilo kweekvis te verkrijgen is er tussen de 2 en 6 kilo wilde vis nodig. Doordat het visvoer bestaat uit visolie en vismeel, ontstaat in het voer een opstapeling van gifstoffen afkomstig uit het vet. Kweekvis was ooit bedoeld om de oceanen te redden van de ondergang, maar nu is precies het tegenovergestelde het geval.

Hoe vetter de vis, hoe meer gifstoffen die bevat. Veel gifstoffen zijn namelijk lipofiel, hetgeen betekent dat zij zich het liefst in vetweefsel nestelen. Inmiddels begint het langzaam door te dringen dat het meer dan 100 jaar gebruiken van de oceanen als de grootste vuilnisbak ter wereld, gevolgen heeft voor de dieren die in dat vervuilde water leven. Uit verschillende recente studies blijkt dat vis van alle voeding het meest vervuild is. Het probleem is dat er door Europa wel maximaal toegestane hoeveelheden dioxines, pcb, methylkwik en andere gevaarlijke stoffen worden aangegeven, maar dat de combinaties van de toegestane hoeveelheden gifstoffen in veel gevallen verschillende gezondheidsrisico´s met zich meebrengen. Zie ook de recent gepubliceerde GIF-vis-wijzer.

Ook mangrovebossen staan onder enorme druk. Deze unieke natuurgebieden en kraamkamers van honderden vissoorten worden gekapt om plaats te maken voor garnalen- en viskwekerijen. Niet alleen de vissoorten, die veilig tussen de welig begroeide mangrovewortels groot kunnen worden, worden bedreigd door het verdwijnen van deze ecosystemen, ook onder andere diersoorten die heel specifiek in mangrovegebieden voorkomen vallen volop slachtoffers.

Tot slot misschien wel de belangrijkste reden om te stoppen met vissen en vis consumeren: de oceanen verzuren in een veel hoger tempo dan wetenschappers ooit gedacht hadden. Deze verzuring is het gevolg van de veel te hoge broeikasgasemissies. De oceanen nemen 50% van alle CO₂ op, maar kunnen dat nauwelijks nog bolwerken. Het gevolg is dat het water verzuurt, waardoor alle organismen die kalk bevatten langzaam, maar vooral zeker, oplossen. Volgens wetenschappers zullen alle koraalriffen tegen 2050 verdwenen zijn. De kalken huisjes van de poliepjes zijn dan opgelost. Datzelfde geldt voor heel veel soorten plantaardig en dierlijk plankton die ook heel vaak een kalkhoudend skeletje hebben. Plankton is nu net de basis van al het leven op aarde. Net als de steeds sneller verdwijnende en CO₂-opnemende en O₂-afgevende regenwouden – ten gunste van soja- en maïsplantages waarvan de opbrengst dient als veevoer – verdwijnt nu ook het  plankton in de oceanen. Het plantaardige plankton (fytoplankton) is niet alleen de belangrijkste CO₂-opnemer, maar zorgt voor circa 70% van alle zuurstof op aarde. Zonder zuurstof gaat alles dood – zo simpel is het. In vissenpoep zit calciumcarbonaat, een prachtige buffer voor CO₂. We halen echter dankzij ruim 22 miljard euro subsidie op jaarbasis, wereldwijd alle vis uit het water, waardoor de verzuring niet gestopt kan worden. Hoe meer vis in de zee en hoe minder CO₂ wij produceren, hoe langer de Homo sapiens op aarde zal rondlopen. Hoe lang dat nu nog gaat duren is onbekend. Er zijn al gerenommeerde wetenschappers die zeggen dat de mens het eind van volgende eeuw niet zal halen. Toch zijn wij als Sea First vzw ook hier optimistisch; er verschijnen steeds meer studies over de oceaanverzuring en voor het eerst was het een belangrijk onderwerp op de klimaattop in Cancun in december 2010.

Een kort filmpje over de verzuring van de oceanen vindt u hier.

Inmiddels zijn er nog verschillende klimaatconferenties geweest, de laatste in Parijs, december 2015. Daar is een belangrijk akkoord gesloten over de beperking van fossiele brandstoffen, maar NIET gesproken over onderwerpen als oceaanverzuring, ontbossing en vlees- en visconsumptie.

Gelukkig is Sea First Foundation zeer actief en samen met inmiddels 125 andere Europese organisaties wordt er gesproken met de EU-commissaris Visserij en verschillende Europarlementariërs over vermindering van de visserijdruk en andere oceaanbedreigingen.  Als iedereen meewerkt kan het tij nog gekeerd worden.

Gezondheidsorganisaties bevelen ten onrechte nog steeds vette vis en visolie aan maar de zeeën raken uitgeput. De Britse wetenschapsjournalist Charles Clover reisde over de hele wereld om te laten zien hoe “het groteske mismanagement van de visbestanden zich als een besmettelijke aandoening heeft uitgebreid.” In de verfilming van zijn boek The End of the Line wordt dit op schokkende wijze zichtbaar.

Monbiot (2006): Overheden helpen hun vissers om de lokale visbestanden uit te roeien en betalen hen dan met ons belastinggeld om grotere en sterkere boten te bouwen, zodat ze verderop hetzelfde kunnen doen. Wanneer ze hun eigen continentale plat hebben leeggevist, worden ze dus door de belastingbetaler betaald om andermans voorraad te plunderen. Zo heeft bijvoorbeeld de Europese Unie voor onze verwende vissers het recht gekocht om de eiwitten van de ondervoede mensen van Senegal, Ghana, Mauretanië en Angola te stelen. Deze visbestanden staan er nu net zo belabberd voor als de Noordzeekabeljauw en de tonijn van de Middellandse Zee”.

Zie voor meer informatie:
George Monbiot, Not Enough Fish in the Sea – We need Omega-3 oils for our brains to function properly. But where will they come from? The Guardian, 2006

Drie jaar nadat Ransom Myers en Boris Worm in 2003 hun studie in het vermaarde tijdschrift Nature publiceerden, waarin zij aantoonden dat de wereldvoorraad van roofvissen met 90% was gedaald, is er nog steeds niets veranderd: de visverkopers verkopen nog steeds de charismatische fauna van de oceanen – zwaardvis, haai en tonijn – ondanks het feit dat hun beschermingsstatus in veel gevallen gelijk staat aan die van de Siberische tijger.

De vraag ‘hoe gezond zijn vis en visolie’ is hiermee voor een deel al beantwoord, namelijk zeer ongezond als het over de gezondheid van de oceanen en hun bewoners gaat. Dat de gezondheid van de oceanen de gezondheid van het leven boven water bepaalt is inmiddels genoegzaam bekend. De oceanen zijn dus de werkelijke longen van de wereld. Deze longen zijn nu al behoorlijk ziek en het is dus zeer hard nodig dat er vanuit de politiek dwingende maatregelen genomen worden om het verdere sterven tegen te gaan.

Nu ook visolie als ‘massamedicatie’ geïntroduceerd is betekent dat vrijwel zeker het ultieme recept voor de complete collaps van de visbestanden van alle wereldzeeën. En er zijn maar heel weinig mensen die beseffen dat we geweldig in het ootje genomen worden. Veel van de claims die op de verpakkingen van visoliecapsules staan zijn door Europa verworpen en toch blijft men roepen dat visolie goed is voor allerhande kwalen, terwijl dat pertinent onjuist is. De European Food Safety Authority (EFSA) heeft de meeste van de gezondheidsclaims die op visolieverpakkingen staan als zijnde onjuist afgewezen.

Omega-3 (Alfalinoleenzuur, afgekort ALA = Alpha Linolenic Acid) is een zuiver plantaardig vetzuur dat essentieel genoemd wordt omdat het lichaam het niet zelf maakt. ALA wordt in het lichaam omgevormd tot eicosapentaeenzuur (EPA), dat op zijn beurt weer omgevormd wordt tot docosahexaeenzuur (DHA). Dit zijn de twee lange-keten vetzuren die in vis zitten, maar die niet door vis zelf worden gemaakt, maar, zoals in de eerste aflevering van deze serie artikelen reeds genoemd, die vissen binnenkrijgen met hun voeding (planktonalgen) en ademhaling.

De EFSA, het heeft de volgende gezondheidsclaims van EPA en DHA (de Omega-3 derivaten in visolie) afgewezen voor:

• visuele ontwikkeling
• kalmerend effect op kinderen
• mentale ontwikkeling van kinderen
• sereniteit
• leercapaciteit en denkvermogen
• behouden van normale HDL-cholesterolconcentraties
• behouden van LDL-cholesterolconcentraties
• behouden van normale gewrichten
• anti-oxidante werking van cellen
• visuele, neurale, hersen- en cognitieve ontwikkeling van babies.

Bovenstaande claims mogen dus niet op verpakkingen van visoliecapsules staan.

De enige goedgekeurde gezondheidsclaim voor DHA is:

• heeft positieve invloed op de ontwikkeling van de visuele functie (ogen) van babies. Hierbij wordt echter vermeld dat bij een gebalanceerd dieet voldoende DHA wordt geconsumeerd.

Gezondheidsclaims van het moederproduct Omega-3 (Alfalinoleenzuur/ALA) voor ‘bijdrage aan hersenontwikkeling’ en ‘normale groei en ontwikkeling bij kinderen’ zijn goedgekeurd. Hoewel ook hier wordt gezegd dat bij een normaal dieet voldoende ALA wordt geconsumeerd en dit niet extra hoeft worden toegevoegd. Zelfs een tekort aan ALA zou volgens het panel van de gezondheidscommissie van de EU niet tot verminderde hersenfunctie leiden. Gezondheidsclaims van ALA voor normale neurologische functies en het behouden van een normale bloeddruk zijn afgekeurd. Verhoogde inname van ALA zorgt niet voor verbetering hiervan.

Gewoon gevarieerder eten, regelmatig bewegen en niet roken is voldoende om een goede gezondheid te behouden en te verkrijgen. De inname van meer plantaardige Omega-3 en minder (eveneens plantaardige) Omega-6 (Linolzuur en evenals ALA een essentieel vetzuur) maakt deel uit van het verstandige eetpatroon.

De minuscule algjes die EPA en DHA bevatten kan men perfect kweken. Deze zuiver plantaardige vetzuren uit algen zijn te koop voor wie ondanks alles toch extra Omega-3 nodig denkt te hebben.

De gigantische subsidies (wereldwijd 22 miljard euro per jaar) die nu naar de visserijen gaan, zouden ten goede moeten komen aan ex-vissers die bereid zijn algen en andere Omega-3-rijke gewassen te kweken. De politiek moet snel ingrijpen en de visserij drastisch veranderen, want anders is het ‘einde verhaal’ voor de zeeën en hun bewoners.

Vis bevat van alle voedingsmiddelen verreweg de meeste gifstoffen. Toch blijven gezondheidsinstanties zoals de WHO, vele – meestal onwetende – artsen, maar ook diëtisten, apothekers en onwetende politici, het consumeren van vis en visolie aanmoedigen. Volgens het Nederlandse Productschap Margarine, Vetten en Oliën (MVO), wordt per jaar wereldwijd 1 miljard liter visolie geproduceerd. Hiervoor is circa 35 miljard kilo vis nodig – ongeveer een derde van alle visvangst – zoveel vis moet dus het leven laten om visolie te maken.

Visolie wordt vooral gebruikt voor menselijke consumptie. Dit gebeurt echter vooral indirect: ongeveer 50% van alle visolie wordt namelijk samen met vismeel (ook van wilde vis afkomstig) gebruikt als… visvoer voor kweekvis. En dat terwijl kweekvis juist bedoeld was om de zeeën te ontlasten! Het komt er op neer dat tussen de 2 en 6 kilo wilde vis nodig is om 1 kilo kweekvis te krijgen… Nog eens 25% wordt gebruikt voor varkensvoer en van de overige 25% wordt het grootste deel gebruikt voor kippenvoer en een paar procent om visoliecapsules van te maken, zogenaamd voor onze gezondheid.

Inmiddels is in veel onderzoek aangetoond dat we niet zonder ALA kunnen. De vraag is echter hoe het precies zit met de mate van omvorming tot EPA en DHA. Vele studies vermelden dat die omvorming in onvoldoende mate zou gebeuren en daarom zouden we vooral vis moeten eten. Een nieuwe lichting wetenschappers betwijfelt dit, daar onderzoek bij vegetariërs – die geen vis eten – heeft aangetoond dat deze juist minder hart- en vaatziekten krijgen en vaak tot op hoge leeftijd helder van geest blijven… En dat, terwijl in hun bloed de hoeveelheden EPA en DHA lager zijn dan bij wel-viseters. Men gaat er van uit dat vegetariërs een veel betere verhouding tussen Omega-3 en Omega-6 (linolzuur) hebben, en dat er kennelijk ook compensatiemechanismen bestaan die echter nog niet helemaal duidelijk zijn. Wel duidelijk is dus dat men om gezond oud te worden geen vis nodig heeft. Dat komt de natuurbeschermers heel goed uit, want er is al veel te weinig vis in de zeeën over. Voor wie geen vis eet en toch twijfelt: eet vooral voldoende plantaardige producten waar ALA in zit, zoals in sommige plantaardige oliën, met name lijnzaadolie. Verder komt ALA van nature voor in linzen, sojabonen, groene bladgroenten (zoals spinazie) en noten – vooral walnoten.

De omzetting van ALA naar EPA en vandaar naar DHA wordt geremd door een ander essentieel vetzuur, namelijk linolzuur (Omega-6). Dit vetzuur komt in onze moderne voeding in veel te grote hoeveelheden voor. Het zit in alle plantaardige oliën, behalve in lijnzaadolie en koolzaadolie (Omega-3). Vooral zonnebloemolie en maïsolie zitten tegenwoordig overal in en zo ontstaat er een disbalans tussen Omega-3 en Omega-6. De verhouding zou ongeveer 1:4 moeten zijn, maar is 1:12 en vaak zelfs 1:20 bij veel consumenten. Veel belangrijker dan vis eten is dus het verminderen van Omega-6, linolzuur dus, teneinde een betere omzetting van ALA naar EPA en DHA te verkrijgen. Vegetariërs hebben meestal een goede verhouding tussen de beide vetzuren, met alle gezondheidsvoordelen van dien. Inmiddels zijn er al heel wat merken algenolie, die rechtsreeks uit de algen gehaald wordt waar ook de vis het vandaan haalt. Deze algen worden in steriel water in bakken op het land gekweekt, bevatten GEEN gifstoffen en zijn daardoor nog eens een pak gezonder dan visolie, die altijd verontreinigd is, zelfs de zogenaamd farmaceutische visolie.

Zie ook de webshop van Sea First: www.seafirst.nl