Ratje wat?

Dos Winkel* Katrien Vandevelde**De Raja Ampat is een van de weinige plaatsen op aarde waar nog een aantal gezonde koraalriffen te vinden is, ook al is dit gebied door vervuiling, verzuring, overbevissing, dynamietvissen en het ontvinnen van haaien in de afgelopen 10 jaar achteruit gegaan. Voor wie echter nog koraalriffen en mangrovebossen wil zien zoals die eigenlijk behoren te zijn, is de Raja Ampat, of te wel de Vier Koningseilanden, een must, het laatste paradijs.

Voordat ik (Dos) op reis ga, vertel ik zoveel mogelijk aan mijn vrienden en relaties dat ik langere tijd noch telefonisch, noch per email bereikbaar ben. Velen vragen dan waar de reis naar toe gaat? “Raja Ampat! “ “Ratje wat?” is dan steevast de reactie. “Waar ligt dat dan?” “In Papoea”. “Ah, Papoea-Nieuw-Guinea”. “Nee, Papoea, het voormalige Irian Jaya. Nog vroeger heette het Nederlands Nieuw-Guinea; het is de westelijke helft van het eiland Nieuw-Guinea. Nu is het officieel de provincie West-Papua van Indonesie”. Duikers reageren echter heel anders: “Raja Ampat! Geweldig! Nog iemand nodig om je koffers te dragen?”

De lange reis is afzien, maar de beloning is groot. Dit keer hebben we gekozen voor een klein resort, dat nog maar net open is: Raja4Divers. Eigenaar is de Zwitserse Maya Hadorn, die ik al kende van een eerder bezoek aan de Raja Ampat, waar zij gedurende drie jaar een ander resort leidde.

Nu heeft zij de grote stap naar zelfstandigheid gezet en samen met mijn vriend Nikson, de meest ervaren lokale Papoea duikgids die al meer dan twintigduizend duiken in dit gebied maakte en de wateren kent als zijn broekzak, hebben zij een paradijselijke plek gevonden op het onbewoonde Pulau (eiland) Pef. Het idee om zelfstandig een duikresort(je) in de Raja Ampat te beginnen ontstond in 2009. Nu, anno november 2011 is het luxueuze en paradijselijk gelegen Raja4Divers een feit***.

Na de landing in Sorong, op de Vogelkop van West-Papua, worden we (mijn mededuikers Katrien, de co-auteur van dit artikel, en haar man Jan Wouters) opgehaald door een delegatie van het resort en naar de smerige haven gebracht. Hier wacht tussen de vele al tientallen jaren op de sloop wachtende grotere en kleinere schepen, het snelle bootje dat ons in een kleine vijf uur naar Pulau Pef zal brengen. De zee is gelukkig redelijk kalm – altijd prettig als je al ruim twee dagen onderweg bent.

Wanneer we de uit duizenden grote, kleine en mini-eilandjes bestaande Raja Ampat bereiken, worden we meteen getroffen door de immense schoonheid van dit gebied. De paddenstoelvormige kalkstenen eilandjes zijn één voor één bijzondere ecosystemen. Net als op de Galapagos Eilanden hebben zich ook hier op de verderaf gelegen eilanden nieuwe diersoorten ontwikkeld, die nu endemisch zijn. Het betreft vooral reptielen zoals allerlei soorten hagedissen, die hier ooit op de eilandjes aankwamen als verstekelingen op omgevallen bomen die na de stormen – die hier behoorlijk hevig kunnen zijn – in zee terechtkwamen om elders weer land te vinden. Ook is er een bonte vogelwereld met verschillende soorten papegaaien, parkieten, neushoornvogels (hornbills) en paradijsvogels. Je hoort ze van zonsopgang tot zonsondergang. Zodra de duisternis invalt nemen de boomkikkers, de gekko’s in de bamboebungalows en de krekels de vocale honneurs waar.

Bij aankomst op de pier van Raja4Divers worden we verwelkomd door gezang en muziek van gitaar en verschillende zelfgemaakte instrumenten onder aanvoering van de muzikaal zeer getalenteerde en altijd vrolijke Danci (spreek uit: Dantsji): grote rode zonnebril die zijn pretogen bedekt en een klein sikje onder de kin. Al kokosmelk drinkend uit grote verse kokosnoten, worden we naar onze bungalow begeleid.

Het is onvoorstelbaar wat Maya en haar inmiddels 60 vrouw-en-man grote team hier in korte tijd bereikt hebben. Behalve de zeer stabiele jetty (pier) en de werk- en woonruimtes voor Maya en het personeel, zijn er zes schitterende van hout en bamboe gemaakte,  op palen staande bungalows met supergrote bedden en een adembenemend uitzicht. Op de zeer ruime veranda waaronder het kristalheldere water zijn eindpunt vindt op het onder het huis liggende strand werk ik tussen de duiken door aan dit artikel.

 

Verzuring en klimaatverandering

Het is alweer de vierde keer dat ik de Raja Ampat bezoek; de eerste keer met een live-aboard, daarna twee keer in de resorts op Kri Eiland. De zeer lange reis is nog steeds de moeite waard, al kan ook dit unieke gebied niet ontsnappen aan de mondiale steeds maar toenemende CO2-emissies en de gevolgen daarvan voor de koraalriffen. Wetenschappers voorspellen dat als we doorgaan met zoveel broeikasgas te produceren, alle koraalriffen ter wereld tegen 2050 verdwenen zullen zijn. Meer pessimistische (waarschijnlijk realistische)   wetenschappers zeggen dat het veel minder lang zal duren…! CO2 en andere broeikasgassen zoals die uit de intensieve veehouderij (de vleesindustrie is verantwoordelijk voor bijna 20% van alle broeikasgasemissies op aarde. Dat is meer dan van al het gemotoriseerde verkeer bij elkaar, dus inclusief vlieg- en scheepvaartverkeer) zorgen voor verzuring van het zeewater. Koralen zijn zeer gevoelig voor verzuring omdat hun structuur volledig uit kalk bestaat. De huidige concentratie van opgelost CO2 is 383 ppm (parts per million). Dit ligt al ver boven de “veilige grens” voor koralen van 320 ppm (oplossing van kalk begint bij koralen bij 360 ppm). Op dit moment worden wereldwijd koralen al aangetast door de verzuring. Koralen kunnen uiteindelijk hun hele skelet verliezen als zij in zuur water terechtkomen. De koraalpoliepen komen hierdoor bloot te liggen en sterven af.

 

Uniek

De wateren van Raja Ampat in West-Papua, Indonesië, zijn uniek in die zin dat ze het grootste aantal verschillende soorten marine leven in de wereld bevatten. Met  zijn 1400 vissoorten en wel 600 soorten koraal (70% van alle bekende koraalsoorten), waarvan een aantal uitsluitend in dit gebied voorkomt, overstijgt de biodiversiteit hier die van welk ander gebied van binnen de koraaldriehoek tussen Indonesië, Maleisië, Papoea-Nieuw-Guinea en de Filippijnen. Deze eilandenarchipel wordt dan ook terecht de bakermat van de mariene biodiversiteit genoemd. Bovendien is gebleken dat de koralen hier sterker zijn en minder snel sterven aan “bleaching”, het bleken en afsterven van koralen door de opwarming van het zeewater, en daarnaast ook minder gevoelig zijn voor de toenemende verzuring. Dit heeft mogelijk te maken met de algemene vervuiling van zeewater die in deze regio minder uitgesproken is dan elders, waardoor de weerstand van de koraaldiertjes nog vrij goed is.

Op duikplaatsen met fraaie namen als Wasrer, Rep Yembraimuk, Melissa´s Garden en Nikson´s Garden (genoemd naar deze nu al legendarische duikgids) zijn beschrijvingen van de koraaltuinen alleen mogelijk in superlatieven en door middel van foto´s. Vooral de uitgestrekte velden met hertshoornkoraal (staghorn coral) tonen de gezondheid van dit gebied. Vrijwel overal in de rest van de wereld zijn de hertshoornkoralen verdwenen, of in zeer slechte conditie, zoals bijvoorbeeld in de Caraïben.

Ook de zeer artistieke lederkoralen zijn perfect gezond en een ideaal foto-object. Heerlijk als tegenlichtopname met invulflits, of als macrofoto van slechts enkele van de piepkleine op palmboompjes lijkende poliepen.

Uniek is het gebied ook vanwege de grote soortenrijkdom aan waaierkoralen, waarvan bij Mike´s Point een collectie aanwezig is met alle kleuren van een schilderspalet.

Voor de fotografen is het erg belangrijk dat zij een grote vrijheid hebben en rustig van de groep van maximaal acht duikers kunnen “afdwalen” voor het nemen van foto’s, omdat met elke twee gasten een extra duikgids meegaat op alle duiken.

Voor na het duiken is er een ruime geacclimatiseerde fotostudio, waar je op je gemak je camera kunt prepareren en je foto´s kunt bekijken. `s Avonds kunnen dan in het restaurant de foto´s geprojecteerd worden en – indien gewenst – van commentaar voorzien worden.

 

Bescherming

Conservation International (CI) in Indonesië, onder leiding van Mark Erdmann, erkent al heel lang het belang van dit gebied en doet er al jarenlang onderzoek. In 2003 kon CI zij de gouverneur van Raja Ampat overtuigen zeven verschillende regio’s tot Marine Park uit te roepen. Hoewel de arme provincie West-Papua niet de middelen had om in deze gebieden te patrouilleren, werd hierdoor toch het zaad van conservatie geplant. De onderwaterrijkdom van Raja Ampat bleef immers niet onopgemerkt en trok vissers aan van andere provincies en andere landen, die na het uitputten van eigen visgronden hier vaak met zeer destructieve vismethoden zoals dynamietvissen, nieuwe rijkdommen kwamen zoeken.

De grootste overwinning voor natuurbeschermers kwam er echter in november 2010, toen na een gezamenlijke actie van Shark Savers en het plaatselijke resort Misool Eco Resort, waarbij de ecologische en economische voordelen van duurzame visserij werden benadrukt, alle 24000 vierkante kilometer van het Raja Ampat gebied werd uitgeroepen tot Marine Reservaat. Het vissen op haaien, schildpadden, zeekoeien, mantaroggen en hun kleinere familieleden de mobulas, werd volledig verboden, net als destructieve vismethoden zoals het vissen met dynamiet, cyanide en het vissen op zeldzame vissoorten voor de aquariumhandel.

Ook dit keer is controle van het naleven van de reservaatregels moeilijk, niet in het minst door de enorme oppervlakte van het gebied. De geslaagde samenwerking tussen de verschillende conservatie-organisaties  die in dit gebied actief zijn, zorgt er echter voor dat de West-Papoea’s bewust gemaakt worden van het grote belang van de zorg voor hun zeeën. Zo vaart bijvoorbeeld het conservatie-schip MV Kalabia van CI reeds een jaar lang van dorp naar dorp om de kinderen (en via de kinderen ook de ouders)  kennis over de zee en duurzame visserij bij te brengen.

Het dorpje Kabui (spreek uit: Kaboe-i)

Dat de West-Papoea’s zich bewust zijn van het grote belang van conservatie voor de Raja Ampat wateren, bleek duidelijk wanneer we Danci, de duikgids en entertainer-muzikant in hart en nieren, volgden naar zijn ouderlijk huis in het dorp Kabui op het eiland Waigeo. In dit armoedige plaatsje spraken we in de kale en hete hut met zijn vader, die jaren geleden de visserij inruilde voor het verbouwen van groente op het land.

Niemand zou deze eenvoudige mensen kwalijk kunnen nemen dat zij alle middelen, zelfs destructieve, zouden gebruiken om hun familie te voeden. Maar de ervaring heeft hen geleerd dat dit niet de oplossing is. Zelfs bij het suggereren dat buitenlanders niets te zoeken zouden hebben in West-Papua en dat alles veel beter zou blijven zoals het voorheen was, zonder resorts en live-aboards van buitenlanders, gaf hij aan wat inderdaad belangrijk is: met of zonder westerlingen en resorts: het belangrijkste volgens hem is dat iedereen in het gebied samenwerkt om de zee te beschermen.

Deze oudere generatie herinnert zich immers zeer goed de tijd waarbij een half uurtje vissen voldoende was om hun kano met vis te vullen. Zij weten wat de gevolgen zijn van destructief vissen, want zij hebben deze zelf ondervonden. Het is belangrijk nu ook de jongere generatie en kinderen bewust te maken en hen te begeleiden naar het herstellen van hun erfgoed. Wanneer de kans gegeven, toont de natuur immers zijn grote veerkracht en herstelt zij zich snel, zoals wij tijdens het duiken op vele voorheen door dynamiet beschadigde riffen van Raja Ampat kunnen zien en bewonderen.

 

Waar het koraal de mangroves ontmoet

Opvallend is ook de goede staat waarin de meeste mangrovebossen, die hier in grote hoeveelheden te zien zijn, verkeren. Wereldwijd worden mangrovebossen gekapt voor het maken van kweekvijvers voor garnalen en vissen. Er is nog slechts een fractie van de oorspronkelijke mangrovebossen op aarde over. Hiermee zijn deze unieke natuurgebieden en kraamkamers van honderden vissoorten vrijwel verdwenen. Tel daarbij op de overbevissing, bijvangst en visvangst voor visvoer, varkensvoer en kippenvoer, dan is het duidelijk dat er sprake is van een echte crisis. Door deze vernieling van een van de meest boeiende ecosystemen op aarde sterven ook veel diersoorten uit die specifiek in mangrovegebieden voorkomen.

Op dit moment is ongeveer 50% van alle garnalen wereldwijd uit zulke kweekvijvers afkomstig. Waar garnalen gekweekt worden is de omgeving zo zwaar vervuild dat de mensen die er werken en een hongerloon verdienen ziek worden en datzelfde geldt voor de mensen die voor water van het grondwater afhankelijk zijn. Tot in de wijde omtrek is het grondwater vervuild. Dit kan een radius van 100 km bereiken! Zelfs de garnalen kunnen door de vervuiling na vier á vijf jaar niet meer overleven en dus wordt een volgend stuk mangrovebos gekapt voor een nieuwe kweekvijver.

Het verdwijnen van deze fragiele ecosystemen is dan ook een regelrechte bedreiging voor de lokale kustgemeenschappen, die meestal leven van de kleinschalige visvangst. Omdat de vissers de mangroven niet meer in kunnen, verliezen ze een belangrijk deel van hun inkomsten. Ook hun toekomstige vangsten zijn in gevaar, aangezien de geboortegrond van vele vissoorten verdwijnt. Door de kweekvijvers in de mangroven te plaatsen neemt de garnalenindustrie bezit van de natuur.

In de Raja Ampat lijken deze spectaculaire kraamkamers voor het grootste deel intact. Dit tot groot genoegen van deze onderwaterfotograaf, want je mag mij gerust een week in zo´n prachtige mangrovebaai “parkeren” om te genieten van dit bijzondere ecosysteem, waar de koralen tot in zeer ondiep water zelfs tussen de wortels van de mangroves doorgroeien. De mangroves gaan dan op hun beurt weer naadloos over in het daaraan grenzende regenwoud, waarmee de meeste eilanden bedekt zijn. Voor de niet-duikende natuurliefhebber is in de Raja Ampat dan ook heel wat te beleven: snorkelen, de mangroves, orchideeën en bijzondere vleesetende planten, vogels, reptielen en veelkleurige insecten.

 

Tanjung Dos

Er moeten in dit grote gebied nog heel wat riffen ontdekt worden. Dat er in de buurt van Au Ma Aya nog een ander rif moest zijn wist Nikson wel, maar nog nooit had iemand er gedoken. De een na laatste dag gaan we dan een exploratieduik maken. Er zijn sporen van vroegere dynamietvisserij, maar het rif heeft zich in de loop der jaren prima hersteld: schitterende steenkoralen, afgewisseld door enorme waaierkoralen en mijn favoriete lederkoralen, evenals een uitbundig visleven, waaronder een grote groep barracuda´s. Nu draagt dit rif voor altijd mijn naam: Tanjung Dos, of te wel het rif van Dos.

Ons vertrek uit Raja4divers gaat gepaard met een langdurig optreden van de “huisband” onder vocale en instrumentale leiding van Danci. Oepps, tranen dreigen te vloeien, maar we beheersen ons en zwaaien tot het resort als een stipje aan de horizon verdwijnt.

 

Beste periode: het hele jaar door, maar van midden september tot midden januari en maart tot en met juni een meestal spiegelgladde zee. Het regent frequent en soms supertropisch!

Temperatuur lucht: 30 – 36 ˚ C; zeewater: 28 – 30 ˚ C.

Voorzorgen: malaria profylaxe (Malarone®). Lange mouwen en lange broek tussen 17.00 en 19.00 uur. Insmeren met goede antimuggen lotion. In het resort aanwezig.

Kosten: zie de aanbiedingen bij de duikreisburo’s of surf naar: www.raja4divers.com

Nitrox is gratis beschikbaar.

Hoe te bereiken: Amsterdam – Singapore – Manado – Sorong – boot naar Pulau Pef

Alternatief: Amsterdam – Jakarta – Sorong – boot naar Pulau Pef

*Dos Winkel, medeoprichter Sea First Foundation (www.seafirst.nl), auteur van talrijke foto- en tekstboeken over de onderwaterwereld (zie shop), oceaanbeschermer

** Katrien Vandevelde, haaienspecialist, oceaanbeschermer en co-auteur van dit artikel van de hoofdstukken “Uniek”, “Bescherming” en “Het dorpje Kabui”.

*** www.raja4divers.com